"Yo siempre me había imaginado el paraíso bajo la especie de una biblioteca."
"Ben cenneti hep bir çeşit kütüphane olarak düşlemişimdir."
Jorge Louis Borges

8 Temmuz 2012 Pazar

YALNIZ GEZERİN HAYALLERİ-JEAN-JACQUES ROUSSEAU

Fransız edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Yalnız Gezerin Hayalleri Rousseau'nun son eseridir.1776 yılının sonbaharında kaleme alınmaya başlanan,edebi ve felsefi vasiyetname niteliği taşıyan bu eserde tüm Avrupa'nın tanıdığı, artık yaşlanmış ve ölümü yaklaşmış olan Rousseau kendini arayan Yalnız gezer olarak çıkar karşımıza.

Yalnız Gezer güzergahını kendisinin belirlediği ve tamamen keyfi olan yürüyüşlere çıkar.İnsanlarla ortak bir yanı kalmadığını düşünen ve bu dünyada mutluluğu bulmaktan vazgeçmiş olan Yalnız Gezer için doğada yaptığı bu gezintiler, kendisiyle baş başa kalarak sohbet etme imkanı bulduğu yegane anlardır.Doğanın büyüleyiciliği onu botanikle uğraşmaya iter; öğrenme ve keşfetme arzusunun körüklendiği bu anlarda doğanın renkleri, biçimleri, kokuları sayesinde mutluluğu tadar; geçmişin dehşet ve sancısının artık yok olduğuna kendini inandırmak ister.Arzularını gerçeklerin yerine koymaya eğilim gösteren Yalnız Gezer gezintiler sırasında ruhunu gerçeklikten koparır ve kendini, hayal gücünün kollarına bırakır.Onun için hayal kurmak; ruhuna ulaşmanın yolu; kendiyle kurulan ilişkinin yeni bir türüdür.Dünyanın matlığı yerini benin şeffaflığına, ötekiyle ilişki yerini varlığının tadını çıkarmaya bırakır.Hayaller varlığın açılımı, doğayla temas ise var olma bilincinin mutluluk kaynağı haline gelir.

On gezintiden oluşan Yalnız Gezerin Hayalleri'nde yeniden keşfettiği doğada sessizce yürüyerek, insanın ruhu ve niteliği üzerine derin düşünmelere dalan Rousseau, okuyucuyu da yalnız başına çıkılan bir yürüyüşte hayatı hayal etmeye davet eder.
*
Jean- Jacques Rousseau yalnızca büyük ve önemli felsefe/sosyoloji yapıtları ile değil aynı zamanda düzyazı metinleri ile de ünlüdür. İtiraf Edebiyatı’nın ilk akla gelen isimlerindendir, hatta birincisidir. Dev yapıtı İtiraflar bu alanın en ünlüsüdür belki de.

Son yapıtlarından olan Yalnız Gezerin Hayalleri -Les Rêveries du Promeneur Solitaire-  şöyle açılıyor: Me voici donc seul sur la terre, işte artık yeryüzünde yapayalnızım.

Şiirsel bir dille, on ayrı bölümden oluşuyor bu hayaller. Başlıktaki hayal (veya düş) sözcüğü aslında biraz yanıltıcı. (reverie daha çok ingilizcede daydream denen, gündüz düşleri anlamına gelir, düşüncelere ve hayallere dalıp gitme hali yani) 

Hayal genelde geleceğe ilişkindir, oysa yazar burada bitmiş, sönmüş bir yaşamdan bahsediyor çoğunlukla. Mesela Yedinci Gezi’nin giriş cümlesi şöyledir:”Uzun hayallerimi kaleme almaya daha yeni başladım ama şimdiden sonuna geldiğimi hissediyorum.” Başlıktaki ‘Yalnız Gezer’ bize anlatıcının geziler yaptığını gösteriyor ve buna bağlı olarak her metin bir gezi olarak adlandırılmıştır.

İnsan gezerken, özellikle yalnızsa hayaller kurar. Ama burada Rousseau artık ilerlemiş yaşının da etkisiyle hayalden çok bir dertleşme içine giriyor. Tabii bunu yapan kişi büyük bir filozof olunca derin ve felsefi bir kitabın ortaya çıkması hiç sürpriz değil.

Tolstoy gibi o da doğaya dönüşü bir çeşit kurtuluş kabul ediyor. Bitkileri incelemesi, uzun yürüyüşlere çıkması bunun ispatı. Gelgelelim yaşamın ve insanların kendisine yaptığı kötülükler bir kâbus gibi yine de yakasını bırakmıyor.

Rousseau’dan İtiraflar’ı kadar güçlü ve bir o kadar etkileyici bir klasik. Kendisiyle ve yaşamla hesaplaşan bir adamın, ay ışığında değil adeta cehennem alevinin parıltısında görülen hayalleri.

*
Rousseau’dan başka itiraflar
A. ESRA YALAZAN

Jean Jacques Rousseau’nun 1776 yılının sonbaharında yazmaya başladığı Yalnız Gezerin Hayalleri, sadece onun edebi vasiyetnamesi değil, aynı zamanda tabiatın önünde saygıyla eğilen münzevi bir yazarın itirafları olarak da okunabilir. 

YALNIZ GEZERİN HAYALLERİ, JEAN JACQUES ROUSSEAU, ÇEV.: HASAN FEHMİ NEMLİ, PİNHAN YAYINCILIK, 120 SAYFA

Bazı yazarların hayatlarını hayal etmek güçtür. Haklarında hazırlanan onlarca makale, inceleme ve biyografiye rağmen tam olarak nerede durduğunu kestiremezsiniz. İnsanlığa dair kurdukları büyük, tumturaklı cümleler aydınlatıcı gibi görünse de kendi hayatlarıyla çelişen zıtlıkları zihinleri bulandırır. ‘İtirafçı’ cümleleriyle kendilerini soymaları da onları büsbütün ‘çıplak’ kılmaz. “Yaşayanlardan hiçbiri gibi yaratılmamış olduğuma inanmak cüretini gösteriyorum” diyen Jean-Jacques Rousseau onlardan biri benim için. İtiraflar’ını gençliğin kafası karışık döneminde okumaya başladığımda henüz tomurcuklanmaya başlayan düşünce sistematiğim biraz sarsılmıştı. Sonra o yazılara daha olgun bir akıl ve duygu bütünlüğüyle baktığımda idrak edebildim, lakin zihnim yine biraz puslu kaldı.
Paranoyalar, sanrılar….

Fransız İhtilali’ne zemin hazırlayan düşünceleriyle kendisinden sonraki felsefecileri etkileyen Rousseau, mektuplarında her daim rekabet ettiği Voltaire’den ne çok nefret duyduğunu itiraf etmiş. Voltaire ise onu duygularının gizlemeyi beceremediği için ‘yetersiz’ olmakla itham edip alay ediyormuş. Hayatının büyük bir bölümünü kuşatan paranoyalar, sanrılar onun delilikle dehanın buluştuğu tehlikeli bir uçuruma sürüklemiş ama o düşündüklerini kendi acı, şiirsel, keskin diline tercüme etmekten hiç vazgeçmemiş.

Özellikle insanların kendine sürekli tuzak kurduğuna, onu öldürmeden öldürdüklerine, yazmaması için mürekkep şişesine su doldurduklarını iddia ediyormuş. Yalnız Gezerin Hayalleri’ni okuduğum gün, nedense hep onu kendi kendine konuşurken, üzerindeki beyaz entarisiyle odasının içinde volta atıp saçmalarken veya ormanlarda ağaçlarla, kuşlarla sohbet ederken hayal ettim. 1776 yılının sonbaharında yazmaya başladığı bu eser sadece onun edebi vasiyetnamesi değil, aynı zamanda tabiatın önünde saygıyla eğilen münzevi bir yazarın itirafları olarak da okunabilir. 

Kitabı neden yazdığına dair açıklamaların yer aldığı “İlk Gezinti” başlıklı bölümde, bu eserin İtiraf’ların devamı niteliğinde olduğunu ancak bu ada lâyık söylenecek hiçbir şeyin kalmadığını belirtiyor. Onu insanlar arasında kendisini bir ‘hiç’ gibi hissetmeye sürükleyen karamsarlığın kaynağı neydi tam olarak bilemeyiz ama miras bıraktığı eserler arasında önemli bir yer tutması açısından bunun işe yaradığı aşikâr. Peki, herkesten sakladığı bu denemelerde kendisiyle konuşan yazarın, bu ‘denememsi itirafları’ Montaigne’in amaçladığının tersine, yalnızca kendisi için yazdığına inanmalı mıyız?

Çocuk Jean’ın meraklı ama dingin bakışlarıyla tabiatı inceleyip hayallerini bir şair inceliğinde yazan bir ihtiyar, has edebiyatseverlerin gayet iyi tahmin edeceği gibi sadece kendisi için yazıyor olamaz. Ballıbaba, ısırgan otunun erkek organlarına, kınaçiçeği meyvesinin patlamasına duyduğu hayranlığı ifade ederken ruh hallerini ayrıntılarıyla anlatma çabası onun bu kitabının geleceğini de pekâlâ öngördüğünü gösteriyor. Akşamüstleri göl kıyısındaki kumsalda kuytu bir yer buluyor kendine. Orada tatlı hayallerle avunuyor bir süre. Dalgaların usul gelgit hareketleriyle, suyun çalkantısıyla her an değişen ‘dünya işlerinden’ uzaklaşıp zamanın akışında kayboluyor ve ‘anın’ sürekliliğine, mutluluğun özüne dair gelecekte hatırlanacak cümleler yazıyor not defterine: “Ruhumun, geçmişi anımsamaya veya geleceğe uzanmaya ihtiyaç duymadan bütünüyle dayanabileceği ve tüm varlığını orada yoğunlaştırabileceği, zamanın önemini yitirdiği, şimdiki zamanın akıp gitmekte olduğunu hiç belli etmeksizin hep sürdüğü varlığımızı hissetmenin dışında hiçbir yoksunluk veya neşe, zevk veya acı, arzu veya korku duymadan sürüp gittiği, bu duygunun bütün benliğimizi doldurduğu bir hal varsa, bu hal devam ettiği sürece insan kendini mutlu sayabilir.”

Trajediler ve hastalıklarla savaştı
Anlaşılan Rouessau o ‘esrik mutluluk haline’ tabiatın kudretine, yaratma enerjisine teslim olduğu nadir anlarda kavuşabilmişti. Hayat hikâyesi onun genellikle trajediler ve hastalıklarla savaştığını gösteriyor. Onu besleyen bu korkunç zıtlıktı muhtemelen. Kendi sınıfından olmayan, okuma yazma bilmeyen ama hayatının son anına kadar sahip çıkan Terese’ten yaptığı beş çocuğu kimsesizler yurduna bırakmakla, nikâhsız bir kadınla yaşadığı için vicdansız olmakla suçlanmıştı. Ve aynı adam, bilindiği gibi dönemin eğitim hayatına yön veren Emil’i de yazmıştı. Toplumsal özgürlük düşüncesini yaşadığı sürece savunan düşünür Rousseau, ancak ruhunu cümlelere dönüştürürken kim olduğunu unutabildiği için derin maneviyatının felsefesini üretmeyi becerdi. Kişisel hazların ruhunu ele geçiremediğini, varlıklar sistemi içinde erimekten zevk duyduğunu sıkça vurguluyor bu yazılarda. Sanatın, bilimin insan ahlakını düzeltemediğini söylemesi ama daima bunun için uğraşması oldukça ironik bir durum. Yine de topluma günahlarını, düşüncelerini, en çıplak duygularını çekinmeden itiraf edebilen birini iki asır sonra hâlâ merakla dinlerken insan ancak ‘beyana itimat esastır’ diyebilir. Öyle değil mi?


Toplam Sayfa Görüntüleme Sayısı

©2012 Kitap Önerisi


Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...
 
9